Atalarımızın sonsuz istirahatgâhı olan mezar taşlarının her biri adeta ayrı ayrı konuşur bizimle. Bütün mesele seslerine kulak verebilmekte. Elbette ki atalarımızın adeta ilmik ilmik dokudukları bu motiflerin ne anlama geldiklerini iyi bilmemiz gerekiyor. Ne yazık ki bu taşlardaki ifadeleri ortaya koyacak, bize onların dilini çözecek, seslerini duyuracak insan sayısı çok az. Bunun nedeni olarak, genelde maziden bir kopuş olduğunu düşünüyorum.
***
Bunun yanında Ahmet Hamdi Tanpınar'ın ifadesiyle 'Bir zevk çökmesi var.' Nitekim bugün artık sanat değeri taşıyan mezar taşları neredeyse hiç yapılmamakta, eskiye kıyasla son derece yalın mezar taşları gözlenmektedir. Ne yazık ki bizler, latif ve zarif medeniyetimizin maneviyatını, hassasiyetini, donanımını kaybettik; bu, mezar taşları gibi hayatımızdaki her şeye sirayet etti.
***
Kendi dönemlerinin tüm özelliklerini olduğu gibi günümüze yansıtan, kendine özgü halleriyle bu taşları bir sanat eserine dönüştüren süslemeler arasında “merdiven motifi” konumuz bu hafta. Eski Türk inanç sistemine göre merdiven motifi, insanı kutsala ulaştıran bir araç olarak iyiye ve güzele ulaşmayı temsil eder. Hepimizin bildiği gibi insanlar veya diğer varlıklar, kutsala ulaşmak istediklerinde ona tırmanırlar. Kutsala çıkan bu merdivenin her basamağının bir anlamı ve değeri vardır.
***
Bu anlam, kültürden kültüre farklılık gösterir. Sonuç olarak merdiven, yer ile gök veya insan ile kutsal arasındaki teması sağlaması bakımından önemli bir motiftir, insan gözüyle görülemeyen mistik âlemlerin bir penceresi şeklinde düşünülmüştür. Mezar taşlarındaki anlamına gelince göğe yükselme ve Allah’a yönelme şeklindedir.
***
Görüyorsunuz ya mezar taşları üzerindeki her motifin, her sembolün böylesine muhteşem bir anlamı var. Ölen kişiye duyulan sevgi, saygı ve özlemi bir takım simge ve motiflerle ifade eden mezar taşları milli kültürümüzün önemli belgeleri arasındadır. Bu motifler toplumun sanat, örf ve geleneklerinin taşa yansımış birer örnekleridir.
***
Bu eserler, zaman kaybedilmeden koruma altına alınıp gelecek nesillere aktarılmalıdır. Gün geçtikçe doğal şartlar ya da insan tahribatı ile yok edilmekte olan bu sanat eserlerinin korumaya alınması gerekmektedir.
SON SÖZ
Tarihi mezarlık alanlarının içerisine sıradan ve gelişigüzel yeni mezarların açılması hem tarihi mezarlara zarar vermekte hem de tarihi dokuya uymamaktadır.