İş yerinde uygulanan “zorbalık, duygusal taciz ya da yıldırma” olarak da bilinen “mobbing”, gücü elinde bulunduran kişi ya da grubun, diğerlerine ruhsal yollar kullanarak uzun süreli ve sistemli baskı uygulaması, duygusal saldırı ve yıpratma yaratması olarak tanımlanmaktadır. Haksız yere suçlama, dedikodu yoluyla saygınlığı zedeleme, küçük düşürme ve doğrudan veya dolaylı şiddet uygulayarak bir kişiyi işi bırakmaya zorlama, kötü niyetli girişimler olarak değerlendirilmektedir.
***
İş yerinde psikolojik taciz (mobbing), stresli çalışma ortamının önemli bir kaynağı olup, çalışanlar için ağır sonuçlar doğuran bir iş yeri sorunudur. Süreçten en fazla etkilenen, tacize maruz kalan taraftır. Ancak sürecin ilerlemesi ve şiddetlenmesiyle birlikte mağdurun çalışma arkadaşları ve kurumu da bu durumdan etkilenebilmektedir. Bu süreç, öncelikle insanın ruhsal ve bedensel sağlığı üzerinde ciddi etkiler bırakabilir. Kişiyi depresyona sürükleyebilir ve hatta intihara sebebiyet verebilir.
***
Mobbing sürecinde kurbanı en fazla etkileyen faktör, psikolojik şiddetin sıklığı, tekrarı ve süresidir. Psikolojik şiddet arttıkça ve süresi uzadıkça etkisi de büyür. Herkesin psikolojik şiddete dayanma sınırı farklıdır. Bir kişi için dayanılabilir olan bir durum, diğerine büyük zarar verebilir ve psikolojik olarak yaralayabilir. Uzun süren bu eylemler, iş yerindeki en ciddi ve yıkıcı stres unsurlarındandır. Sürekli psikolojik şiddete maruz kalmak, mağdurun psikolojik, fizyolojik ve sosyal düzenini olumsuz etkiler.
***
Bu bireylerde öfke, karamsarlık, uyku sorunları, depresif belirtiler, anksiyete, davranış bozuklukları görülebilir. Depresyon, anksiyete ve davranış sorunlarının bir arada olduğu uyum bozuklukları, yaygın anksiyete ve panik bozukluğu gibi psikolojik rahatsızlıklar gelişebilir. Ayrıca, kendini bedensel belirtilerle ifade eden somatoform bozukluklar ve ruhsal etkenlerin rol oynadığı psikosomatik hastalıklar (cilt hastalıkları, hipertansiyon vb.) ortaya çıkabilir.
***
Bunun yanı sıra, bir tür kendini iyileştirme çabası olarak alkol ve madde kullanımına yönelim gözlenebilir. Madde kullanım bozuklukları gelişebilir. Bireyin fiziksel bütünlüğünü tehdit eden, çaresizlik ve dehşet duygusu yaratan yaşantılara bağlı olarak “Travma Sonrası Stres Bozukluğu” ortaya çıkabilecek en ciddi ruhsal rahatsızlıklardan biridir.
***
Mobbing mağduruna, iş yerinde taciz uygulayan kişiye itiraz etmesi, zorbaca davranışlara ve tacize uğradığını tanıklarla belgeleyerek saptaması önerilmektedir. Ayrıca, verilen talimatları yazılı olarak kaydetmek, maruz kalınan tacizi belgeli şekilde yetkililere veya üst yöneticilere iletmek, gerektiğinde çalışma arkadaşlarıyla paylaşmak ve profesyonel yardım almak önemlidir. Öncelikle iş yerinde yaşanan olayın adını koymak ve bununla yüzleşmek önerilmektedir.
***
Mobbingi önlemek için alınabilecek önlemler şöyle sıralanabilir: Çalışma ortamı düzenlenmeli, ast-üst ilişkisi ezen-ezilen ilişkisine dönüşmemeli, ekip çalışması esas alınmalıdır. Demokratik ve dayanışmaya dayalı bir işbölümü yapılmalıdır. Roller ve sınırlar belirgin hale getirilmeli, uygun kişiler yetkilendirilmelidir. Bireylerin rahatça kendini ifade edebileceği, yargılanmadan konuşabileceği bir ortam sağlanmalıdır. Aşırı çalışmaya son verilmelidir.
***
Ayrıca güvenli, sağlıklı ve zarar verici unsurlardan arındırılmış bir fiziksel ortam oluşturulmalıdır. Çalışanların özlük hakları korunmalıdır. Mobbingi önleyici etik kurallar geliştirilmelidir. Çalışanların iletişim ve problem çözme becerileri geliştirilmelidir. İş yeri sağlık birimleri aracılığıyla koruyucu ruh sağlığı hizmetleri (bilgilendirme, eğitim, danışmanlık) sunulmalıdır.
