İslam öncesi Türk inanç sistemine göre atalarımız güneşe dini, siyasi, kültürel ve sanatsal anlamlar yüklemişler, onu gökyüzünün önemli bir unsuru olarak sembolleştirmiş ve mezar taşlarına manevi bir simge olarak çeşitli şekillerde işlemişlerdir. Karanlıktan aydınlığa geçişi sembolize eden bir varlık olarak güneş, Tanrı'nın ışığını yeryüzüne ileterek insanları korur ve kurtarır.
***
Güneş yaşamın ana kaynağı olarak kabul gördüğünden dolayı dişil olarak algılanmıştır. Bu sebeple Antalya mezar taşlarında kullanılan güneş tasviri çoğunlukla kadın mezarlarının başucu taşlarında ana motif olarak karşımıza çıkar. Dışarı doğru yayılan ışınlar şeklinde betimlenmesi ile de gücü ve etkisi vurgulanmış olur. İnsan yaşamının sürekliliği ve ölüm sonrası yeniden doğuş inancını ifade eder.
***
Ayrıca, güneşi veya günü temsil eden “Kün” kelimesi, eski Türkçede noktalı daire şekliyle sembolize edilir. Bu sembol, hem güneşi hem de hükümdarlığı ifade eder. Ayrıca atalarımızın güneşin koruyucu gücüne duyduğu inancı nedeniyle, otağların ve çadırların kapısı daima doğuya ya da güneye bakardı.
***
Yeri gelmişken eski mezarlıklarda rastladığım ve sadece yönü sebebiyle “bizden” olmadığı görüşü yüzünden dönem dönem tahrip edilmiş, parçalanmış ata yadigârı mezar taşlarımız içimi sızlatır. Bu sebeple çıktığım bu yolda, tahripten kurtulabilen kıymetli mezar taşlarını tespite çalışıyor ve korunması için uğraşmak zorunda hissediyorum kendimi.
***
Şayet bizim gördüğümüzü gelecek nesillerin de görmesini sağlayabilirsem ne mutlu bana. Konumuza dönecek olursak, mezar yönlerinin doğuya dönük olması elbette ki ilgi çekici bir durumdur. Bu yönde birçok uzmanın görüşü ruhun kaderini, güneşin hareketiyle uyum içine sokma niyetini taşıdığı düşüncesinde hemfikirdir.
***
Yani doğuya dönük mezar yönü, yeniden doğuşu, ölen kişinin öteki dünyada da aynı şekilde yaşamını devam ettireceğine inanıldığını gösterir. Çünkü güneş doğuşu ile dünyaya gelmeyi ve dünya hayatını temsil ederken, batıda kaybolmasıyla da ahireti ve tinsel hayatı simgeler. Nitekim Orta Asya’da balbalların hepsinin yüzünün doğu, kuzey doğu ve güney doğuya dönük olduğu da bir gerçektir.
***
Türklerin uzun bir zaman diliminde yaşadıkları coğrafi değişiklikler ve farklı inanç sistemlerini benimsemeleri, kültürel değişimlere yol açmıştır; ancak sahip oldukları gelenekler büyük ölçüde korunmuştur. Mezar yapılarında saygı duyulan bir varlık olarak sembolize edilen güneş, Türk kültürünün İslam inancına uyum sağlama sürecinde görsel olarak değiştirilmiş ancak kutsiyetini ve hayat vericiliğini ifade eden anlamını korumuştur.
***
Sonuç olarak, hayatın sürekliliğini ve ölümün ardından yeniden doğuşu müjdelediği için mezar taşlarında yüzyıllar boyunca kullanılan bu motif, unutulmaksızın farklı şekillerde yaşatılmış, Antalya’daki mezar yapılarında ortaya çıkan örnekleriyle Türk tarihine derin anlamlar katmıştır.
SON SÖZ
Unutmayınız Antalya mezar taşları, sembolik anlamları bakımından tarih ve kültür alanında zengin bir perspektif sunarlar.
